II. Natuurdruk: echte afbeeldingen. Het oudste voorbeeld, ‘Bergkarwij’

[dubbelklik op de afbeeldingen voor een vergroting]

De voorbeelden van natuurdruk die in Teylers Museum worden getoond (15 november 2014-15 maart 2015) zijn allemaal afkomstig uit de eigen collectie van het museum. Ze laten maar een stukje zien van de laatste periode uit de geschiedenis van deze techniek. Het oudst bekende voorbeeld stamt waarschijnlijk uit 1228 AD. Het staat op een blad dat is ingestoken (vandaar de twijfel bij de datering) in een Arabisch manuscript, dat werd gekopieerd in Anatolië of Noord-Syrië. Het is een vertaling van Dioskourides’ De Materia Medica, een beroemd kruidenboek dat oorspronkelijk in het Grieks werd geschreven als περί ύλης ιατρικής tussen 50 en 70 AD.  Het bevatte beschrijvingen van rond de 600 verschillende planten. Latere edities werden vaak sterk gewijzigd. Het is dan maar de vraag of de op dit blad afgebeelde plant ook in het origineel stond. Volgens de beschrijving is de afgebeelde plant ‘karfus jabali’. ‘Karfus’ was de Griekse aanduiding voor een schermbloemige plant; via ‘Carvus’ werd dat onze ‘Karwij’. ‘Jabali’ betekent ‘van de bergen’; je zou ‘karfus jabali’ dus vrij kunnen vertalen als ‘bergkarwij’. De moderne naam van de afgebeelde plant is onbekend en heeft er waarschijnlijk niets mee te maken.

Van het bovengrondse deel van de plant zijn zo te zien de grote bladeren met inkt ingesmeerd en afgedrukt. De rest van de afbeelding – stengels, kleine blaadjes en wortel – lijkt te zijn geschilderd, misschien wel vóórdat de blaadjes afzonderlijk werden afgedrukt. Het is het enige voorbeeld van natuurdruk dat bekend is uit de Islamitische wereld.

De vertaling van de tekst luidt: ‘Karfus jabali’ heeft stengels die 1 voet hoog worden en uit een dikke wortel komen. [Ze vertakken zich in] kleine stengels die [bloem]hoofdjes dragen als die van Gevlekte scheerling. Hij heeft een lang[werpig]e vrucht, die scherp en aangenaam van smaak is en lijkt op k-m-z [?]. Hij groeit op rotsen en bergachtige plaatsen. Zijn vrucht werkt krachtig wanneer hij gedronken wordt met rode wijn. Hij laat de urine stromen en brengt de menstruatie op gang. Hij vormt een bestanddeel van likkepotten en hete specerijenmengsels’.

Volgende keer: Leonardo da Vinci, en meer over de inleiding met demonstratie op zondag 18 januari 2015.